Karotis Arter (Şah Damar) Hastalıkları ve Cerrahi Tedavisi

Karotis (Şah Damarı) Nedir?

Karotis hastalığı beyni besleyen karotis damarının daralması ya da tıkanmasıdır. Karotis hastalığı felç ya da beyin fonksiyonlarının kaybı ile karakterize bir durum olan inmenin en önemli nedenidir.

Karotis hastalığı en sık ateroskleroz yani damar sertliğinden kaynaklanır ve karotis hastalarının çoğunda kalp damarlarının ya da bacak damarlarının hastalığı bulunur. Yaşla karotis hastalığı artar. Örneğin 50 yaşın altında %1, 80 yaşında ileri derecede karotis hastalığı bulunur. Karotiste darlık oluştuğunda darlığın üzerindeki pıhtıların ya da darlığın içeriğinin beyine gitmesi ve beyinin ince damarlarını tıkayıp oksijensiz kalan beyin hücrelerinin ölümü gerçekleşir. Bir diğer sorun ise karotisin daralıp sonunda tıkanmasıdır. Bu durumda beyinin o tarafı beslenemediği için ciddi sonuçlara neden olur.

Karotis (Şah Damarı Darlığı) İçin Kimler Risk Altındadır?

Bazı hastalıklar ve alışkanlıklar karotis arter hastalığı gelişimi için risk oluşturabilir. Bu faktörler risk faktörleri olarak adlandırılır. Daha fazla sayıda risk faktörüne sahip olmak karotis arter

Hastalığı gelişimi ihtimalini ve şiddetini arttıracaktır. Risk faktörlerinin bazıları kontrol edilebilmekle birlikte bir kısmı da kontrolümüz dışındadır.

Karotis Arter Hastalığı İçin Risk Faktörü Olan Durumlar

• Sağlıksız kolesterol seviyeleri: Yüksek LDL kolesterol (kötü kolesterol)ve/veya düşük HDL kolesterol (iyi kolesterol) seviyeleri
• Yüksek kan basıncı: Kan basıncının 140/90mmHg üzeri seyretmesi
• Tütün ve tütün ürünleri kullanımı: Kan damarlarında hasar ve sertleşmeye yol açar, kolesterol seviyesinin artışına ve kan basıncını yükselmesine yol açar. Ayrıca dokulara yeterince oksijen ulaşmasını engeller.
• Yaşlılık: Yaşlanmayla birlikte karotis arter hastalığı riski artmaktadır. 50-59 yaş arası yetişkinlerin %1 kadarında karotis arterlerde ciddi plak oluşumu görülürken bu oran 80-89 yaş gurubunda %10’lara varmaktadır.75 yaş altında erkeklerde daha sıklıkla karotis arter hastalığı görülmesine karşın 75 yaş sonrasında kadınlarda görülme sıklığı daha fazladır.
• İnsülin direnci: Bu durum vücudun kendi ürettiği insülini uygun şekilde kullanamamasıyla ortaya çıkar. İnsülin kandaki şekerin kullanılacağı hücrelere taşınmasını sağlayan bir hormondur. İnsülin direnci diyabete (şeker hastalığı) yol açabilir.
• Diyabet: Bu hastalıkta kan şekeri düzeyleri yüksektir; çünkü vücut yeterince insülin üretememekte ya da üretilen insülin uygun şekilde kullanılamamaktadır.
• Aşırı kiloluluk ve Obezite: Beden-Kitle –İndeksi’nin 25-29 arası olması aşırı kilolu, 29’dan büyük olması obesite olarak nitelendirilir. Birinci basamak sağlık kuruluşlarında bu durum belirlenebilmekte ve gerekli diyet-tedavi düzenlenmeleri için ilgili uzman hekimlere yönelmeniz sağlanabilmektedir.
• Metabolik sendrom: İnme, diyabet ve kalp hastalığı gibi çeşitli sağlık problemleri oluşumu riskini arttıran bir grup risk faktörlerinin adıdır.
• Fiziksel aktivite azlığı: Fiziksel aktivite azlığı karotis arter hastalığına yol açabilecek diğer risk faktörlerinin oluşumuna katkıda bulunabilir.

Bu faktörlerden bir ya da daha fazlasına sahipseniz hastalığın gelişimini engellemek için gerekli adımları atabilirsiniz.

Karotis (Şah damarı darlığı)  arterlerde plak oluşumu başka arterlerde de plak oluşumuna işaret edebilir. Karotis arter hastalığı olan bireylerin önemli bir kısmında koroner arter hastalığı da tabloya eşlik etmektedir.

Karotis (Şah Damarı Darlığı) Belirtileri Nelerdir?

Karotis (Şah damarı darlığı) hastalarının çoğunda bir şikayet yada belirti olmaz. Ancak hastalık ilerlediğinde günün birinde aniden inme gelişebilir.

İnme bazen daha hafif şikayetlerden sonra ortaya çıkabilir. Bu şikayetler geçici iskemik atak (TIA) ismi verilir. Genellikle olay daralmış ya da tıkanmış damardan beyne zaman zaman pıhtı atması ve pıhtı ile tıkanan beyin bölgesinin fonksiyonlarının kaybından kaynaklanır.

Bu şikayetle çoğu kez birkaç saat en fazla 24 saatte düzelir.

Geçici Şikayetler

• Geçici körlük: Genellikle bir gözde gözün tamamında ya da bir kısmında körlük oluşur. Hastalar olayı “perde inmesi” şeklinde ifade ederler. Sorun çoğu kez 10-15 dakika içinde kendiliğinden düzelir.
• Kol ya da bacakta geçici felç
• Konuşmakta, kelimeleri düzgün sıralamakta güçlük.

Bu şikayetler çoğunlukla hiçbir iz bırakmadan genelde en geç bir saat içinde kaybolur. Bu durum genelde daha kalıcı ve ağır olan inmenin habercisidir. Hastaların dörtte birinden fazlasında bir yıl içinde inme gelişir.

İnme aynı şikayetlerin 24 saatten uzun sürmesi durumudur. Yani körlük, vücudun bir tarafında felç, konuşma güçlüğü ve bazen şuur kaybı uzun sürelidir. Hastaların bir bölümü bu olay nedeni ile ölebilir. Sağ kalanların çok az bir kısmı hiç iz kalmadan iyileşebilirken, önemli bir grup hasta sakat kalır ve genelde başkalarına bağımlı olurlar.

Karotis (Şah Damarı Darlığı) Nedenleri Nelerdir?

En önemli neden ateroskleroz (damar sertliği) olup, şahdamarında yağ ve kalsiyum başta olmak üzere çeşitli elemanlardan oluşan bir dokunun damarı daraltması ya da tıkamasıdır. Kalp koroner damarlarında ya da bacak damarlarındaki damar tıkanıklığı ile aynı şekilde gelişir.

Ateroskleroz için bilinen başlıca risk faktörleri sigara, şeker hastalığı, hipertansiyon, yüksek kolesterol, aile ve akrabalarda benzer hastalıkların olmasıdır.

Karotis (Şah Damarı Darlığı) Tanısı Nasıl Yapılmaktadır?

Şikayetler çoğu kez doktor için yol göstericidir. Doktor hastanın boynunu dinleme aleti ile dinleyerek karotis hastalığından şüphelenebilir. Ancak kesin tanı çeşitli görüntüleme yöntemleri ile konur.

Tanı Yöntemleri

• Karotis renkli doppler ultrasonografis
• Manyetik rezonans anjiografi,
• Bilgisayarlı tomografik anjiografi,
• Anjiografi

Bu yöntemler hastalarda karotis (Şah damarı darlığı) hastalığı tanısı koymak için çoğu kez yeterlidir. Bazen özellikle inme durumunda beyin bilgisayarlı tomografik inceleme gerekli olabilir.

Karotis (Şah Damarı Darlığı) Tedavisi Nasıl Yapılmaktadır?

Karotis (Şah damarı darlığı) hastalığının tedavisi karotis darlığının dercesine, beyinin kanlanmasına ve hastanın genel durumuna göre değişir. Genel olarak hastanın şikayeti varsa ve darlık %70 in üzerinde ise ameliyat gereklidir. Şikayeti olmayan hastalarda darlık %80 nin üzerinde olduğunda ameliyat gerekir. Darlığa yönelik girişim yapılsa da yapılmasa da bütün hastalarda ateroskleroz için risk azaltıcı tedavi (kolesterol düşürücü, tansiyon düşürücü tedavi) uygulanmalıdır. Bunun yanı sıra kanı inceltici ilaçlar kullanılmalıdır.

Darlığa yönelik olarak en yaygın kullanılan tedavi yöntemi darlığa neden olan plağın damar içinden sıyrılarak çıkarılması olan endarterektomi ameliyatıdır.

Karotis endarterektomisine natif bir yöntem ise karotis stentlemesidir. Stentleme karotis endarterektomisine benzer ölçüde etkili ve başarılı bir yöntemdir. Her ne kadar bu alandaki çalışmalar devam etmekle beraber hastanın eşlik eden hastalıkları veya teknik nedenlerle endarterektomi ameliyatının riskli olduğu durumlarda stentleme tercih edilebilir. Stentleme lokal anestezi ile yapılabilen ve kateterlerle darlık olan damardaki darlığın genişletilmesi ve içeriye destek bir metal çerçevenin yerleştirilmesidir.

Tedavide açık ameliyat (karotis endarterektomisi) ya da kapalı (endovasküler) yöntem uygun hastalarda uygulanabilir.

Karotis Endarterektomisi (Açık Ameliyat) Yöntemi

Açık ameliyat lokal, spinal ya da genel anestezi ile yapılabilir. Darlığı oluşturan plak cerrahi olarak çıkarılır. Hastanın 2-3 gün hastanede yatması yeterlidir.

Karotis Endovasküler (Kapalı Ameliyat) Yöntemi

Endovasküler yöntemde kasık bölgesi lokal anestezi ile uyuşturulup özel iğnelerle kasık atardamarına girilir. Anjiografi çekilip darlığın yeri belirlenir. Stentleme öncesi küçük parçacıkların beyin kan dolaşımına geçmesini önlemek için geçici bir filtre takılır. Daha sonra darlık bölgesine stent (metal borucuk) yerleştirilerek darlık açılır. Stentleme işlemi de açık cerrahiyle eş değerde başarılı bir yöntemdir. Hastaların işlem sonrası bir gün hastanede yatması yeterlidir.

Beyni besleyen boyun damarlarındaki darlık anlamına gelen karotis  (Şah damarı darlığı) hastalığı; kalp hastalarında sıklıkla görülmektedir. Boyun damarlarındaki daralma elde uyuşma, baş dönmesi, felç, hatta ölüme yol açabilir. Ana nedeni damar sertleşmesi olarak bilinen aterosklerozdur. Kalp ameliyatı olacak her hasta ameliyat öncesinde bu yönden kontrol edilmesi ve gerekirse ameliyat edilmesi tavsiye edilir.

Prof. Dr. Murat KADAN
Kalp ve Damar Cerrahisi Uzman